微分演算子とベクトルの直積

物理のかぎしっぽ-物理数学-合成関数の微分への利用(現在ページはリンクが切れている)の練習問題(18)に微分演算子とベクトルの直積が出てくる。\nabla \boldsymbol{r} という記述はなれないといささか気持ちが悪いので,直積の記号「\circ」を用いて \nabla\circ\boldsymbol{r} と書けば紛れがないかもしれない。

\nabla \boldsymbol{r} = \nabla\circ\boldsymbol{r} = \begin{pmatrix}\bigtriangledown_x\\\bigtriangledown_y\\\bigtriangledown_z\end{pmatrix} \begin{matrix}(x\,y\,z)\\ \\ \\\end{matrix} = \left(\begin{matrix}\;1\;0\;0\\\;0\;1\;0\\\;0\;0\;1\end{matrix}\right) = \bf{1}

成分表示では次のようになる。

[\nabla \boldsymbol{r}]_{ij} = \bigtriangledown_i x_j = \delta_{ij} = \displaystyle{ 1 \;(i=j) \atopwithdelims\{. 0 \;(i \neq j)}

似て非なる3つを並べてみる。

\nabla r = \begin{pmatrix}\bigtriangledown_xr\\\bigtriangledown_yr\\\bigtriangledown_zr\end{pmatrix} = \displaystyle\frac{\boldsymbol{r}}{r}

\nabla\cdot\boldsymbol{r} = \begin{matrix}(\bigtriangledown_x\,\bigtriangledown_y\,\bigtriangledown_z)\\ \\ \\\end{matrix}\begin{pmatrix}x\\y\\z\end{pmatrix} = 3

\nabla\circ\boldsymbol{r} = \begin{pmatrix}\bigtriangledown_x\\\bigtriangledown_y\\\bigtriangledown_z\end{pmatrix} \begin{matrix}(x\,y\,z)\\ \\ \\\end{matrix} = \bf{1}

(初稿:2008/11/24)